پیوند استخوان یکی از رایج ترین عمل های جراحی رشته های مختلف پزشکی از جمله دندانپزشکی جراحی فک و صورت است که در آن یک بافت استخوانی از استخوانی به استخوان دیگر پیوند زده می شود. در حوزه دندانپزشکی، پیوند استخوان برای افزایش مقدار استخوان در قسمتی از فک که استخوان آن تحلیل رفته است انجام می شود. این استخوان ممکن است از جایی از بدن و یا از مواد مصنوعی شبیه پودر استخوان گرفته شود.
پیوند استخوان همچنین برای ایمپلنت دندان و یا اگر تحلیل استخوان بر سلامت لثه ها و دندان های اطراف تأثیر بگذارد لازم می شود. برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد پیوند استخوان، نحوه انجام آن و ... تا پایان مقاله با ما همراه باشید.
پیوند استخوان چیست؟
پیوند استخوان یا گرافت استخوانی (Bone Grafting) یک عمل جراحی برای ترمیم یا بازسازی استخوان ها از طریق پیوند بافت است. با پیوند بافت استخوان موفق می توانیم مجددا از استخوان ها و بافت های پشتیبانی که از دست داده ایم بهره مند شویم. روش های مختلفی برای پیوند استخوان دندان وجود دارد اما روش اصلی این است که دندانپزشک یا جراح دهان دندان، برشی را در فک ایجاد کرده و مواد استخوانی دیگر را به آن پیوند می زند.
پیوند استخوان برای دندان معمولا در صورتی انجام می شود که شخص، یک یا چند دندان را از دست داده باشد و یا به بیماری های لثه مبتلا شده باشد. هر دوی این شرایط می توانند باعث تحلیل و از دست رفتن استخوان فک شوند.
روش ترجیحی برای پیوند استخوان استفاده از استخوان های مفصل ران، درشت نی یا پشت فک است. این به عنوان اتوگرافت شناخته می شود. این نوع پیوندها معمولا تحت عنوان "استاندارد طلایی" شناخته می شوند، زیرا حمایت استخوان در فک را افزایش داده و باعث ترمیم سریع تر و تشکیل استخوان جدید می شوند.
پیوند استخوان دارای انواع گوناگونی است که در ادامه با آنها آشنا خواهیم شد.
انواع پیوند استخوان
1. اتوگرافت یا اتوژن (Autograft)
در اتوگرافت، گرافت ها یا پیوندهای استخوانی از بدن خود شخص گرفته می شود. این نوع پیوند همیشه انتخاب اول دندانپزشکان می باشد زیرا پیوندهای گرفته شده از بدن بیمار، می توانند با بهترین نتایج همراه باشند. در حقیقت، در اتوگرافت، مغز استخوان بدن بیماری که از سلول های زنده تشکیل شده است می تواند به رشد استخوان کمک کرده و فرآیند بهبودی و التیام را سرعت ببخشد. بزرگترین نقطه ضعف این نوع پیوند استخوان آن است که برای پیوند باید یک جراحی دیگر نیز در جایی از بدن انجام شود.
2. آلوگرافت (Allograft)
در آلوگرافت، پیوند استخوان از بدن شخص دیگری که معمولا در بانک استخوان موجود است انجام می شود. این نوع پیوند می تواند بهترین گزینه برای اشخاصی باشد که نمی خواهند اتوگرافت را انجام دهند و در واقع پیوند استخوان از بدن خودشان تأمین شود و همچنین اینکه به مقدار زیادی استخوان نیاز دارند.
دوره درمان آلوگرافت به این دلیل که بدن عملکرد ضعیف تری در بازسازی استخوان دارد طولانی تر می باشد. در واقع این یکی از معایب این عمل است. اما در مقابل مقادیر بسیار زیادی از استخوان موجود بوده و ثانیا نیازی به انجام جراحی دوم روی بدن بیمار نیست.
3. زنوگرافت (Xenograft)
زنوگرافت عبارت است از پیوند استخوانی از موجودات دیگر مانند گاو، خوک یا مرجان. از آنجایی که ساختار مولکولی استخوان در تمام موجودات روی زمین یکسان است پس می تواند برای پیوند استخوان از منابع حیوانی بهره برد و نتایج قابل قبولی نیز گرفت.
4. آلوپلاست (Alloplast)
آلوپلاست با مواد مصنوعی مانند فسفات کلسیم یا فسفو سیلیکات کلسیم سر و کار دارد به عبارتی در این پیوند از مواد سنتزی استفاده می شود. پیوند استخوان از مواد سنتزی بدن را تحریک می کنند تا استخوان طبیعی را در محل مورد نظر تولید کند. احتمال عفونت این نوع جراحی نسبت به پیوند اتوگرافت بسیار کمتر است اما کارآمدی این روش خیر.
مطالب مرتبط: ایمپلنت دیجیتال
چه کسی کاندید مناسب پیوند استخوان است؟
در اینجا با برخی از رایج ترین دلایل نیاز به پیوند استخوان آشنا خواهیم شد:
- ایمپلنت برای دندان های از دست رفته
افرادی که قرار است به جای دندان های از دست رفته خود ایمپلنت انجام دهند کاندید مناسبی برای پیوند استخوان می باشند. ایمپلنت های دندانی ریشه های مصنوعی پیچ مانندی هستند که در استخوان فک قرار می گیرند. سپس تاجی که با دندان های اطراف مطابقت داشته باشد، در قسمت بالای کاشت قرار می گیرد. اغلب اوقات، پیوند استخوان به منظور ایجاد پایه کافی برای ایمپلنت ضروری می باشد. در مطالعه ای که در سال ف016 روی تقریبا 800 نفر که ایمپلنت انجام دادند مشخص شد که بیش از نیمی از این اشخاص، قبل از ایمپلنت به پیوند استخوان نیاز داشتند.
- از دست دادن دندان یا بیماری لثه
حتی اگر قصد انجام ایمپلنت نیز نداشته باشید، پیوند استخوان دندان ممکن است برای حمایت از بخشی از فک که استخوان خود را به دلیل از بین رفتن دندان ها یا بیماری لثه از دست داده است، لازم باشد. از دست دادن استخوان می تواند روی دندان های اطراف و بافت لثه تأثیر بگذارد. تثبیت فک با پیوند استخوان می تواند به جلوگیری از تحلیل رفتن بیشتر استخوان و عوارض طولانی مدت سلامتی کمک کند. اگر بیماری لثه به گونه ای موثر مدیریت نشود منجر به از دست رفتن دندان های بیشتر و حتی بیماری های قلبی خواهد شد.
- از دست دادن استخوان
کاندیداهای دیگر پیوند استخوان یا گرافت استخوانی افرادی هستند که ظاهر آنها تحت تأثیر از دست رفتن یا تحلیل استخوان قرار گرفته است. زمانی که ساختار استخوان صورت سالم نباشد، لب ها و عضلات اطراف می تواند از نظر ظاهری تا حد زیادی تغییر کرده و پوست هم در ناحیه فک می تواند چروکیده تر به نظر برسد.
از بین رفتن استخوان در فک عمدتا در میان افراد مسن دیده می شود زیرا با افزایش سن، احتمال ابتلا به پوکی استخوان بالا می رود. اما به طور کلی هر فردی در هر سنی که از ناحیه فک آسیب دیده باشد و یا به دلیل بهداشت نادرست دهان و دندان، عفونت های اساسی را تجربه کرده باشد می تواند به پیوند استخوان نیاز پیدا کند.
چرا از دست دادن دندان ها باعث از تحلیل استخوان می شود؟
به آن دسته از استخوان ها که به طور معمول دچار مشکل می شوند، استخوان آلوئول گفته می شود. استخوان آلوئول یک کاربرد مهم دارد: نگه داشتن و حمایت از دندان ها. در صورتی که دندانی وجود نداشته باشد، استخوان آلوئول نیز شروع به آتروفی می کند.
علاوه بر این، با هر بار جویدن، استخوان فک ساخته و تقویت می شود. از دست دادن استخوان آلوئول می تواند به سرعت منجر به از دست دادن استخوان فک نیز شود. به یاد داشته باشید، ایمپلنت های دندانی برای عملکرد صحیح متکی به استخوان سازی هستند. یعنی برای ایمپلنت یا کاشت باید پیوند استخوان انجام شود تا یک پایه ثابت برای تاج ایجاد گردد. پس اگر استخوانی وجود نداشته باشد، قرار دادن ایمپلنت غیر ممکن خواهد شد.
درد پیوند استخوان
پیوند استخوان زمانی که از به صورت اتوگرافت نباشد یعنی از شامل برداشتن استخوان از بدن خود بیمار نیست، روشی نسبتا جزئی می باشد. شما تا پس از بین رفتن بیهوشی هیچ دردی را احساس نخواهید کرد. پس از عمل نیز معمولا درد با مسکن های قابل نسخه قابل تحمل می باشد.
به طور کلی بسته به اینکه عمل شما چقدر پیچیده بوده است ممکن است در طول دوره نقاهت در طی چند هفته احساس ناراحتی داشته باشید که این را می توان با کمک داروهای ضد درد تحمل نمود. مقدار استخوانی که معمولا برای اتوگرافت از بدن شخص برداشته و سپس پیوند می شود معمولا کم بوده و از این رو، دوره ناراحتی نیز باید کوتاه باشد.
نحوه انجام پیوند استخوان
نحوه انجام پیوند استخوان به طور خلاصه به شرح زیر می باشد:
- قبل از انجام عمل، شما بیهوشی دریافت خواهید کرد و علائم حیاتی شما با دقت کنترل خواهد شد.
- دندانپزشک جراح ناحیه آسیب دیده را تمیز می نماید.
- پس از تمیز نمودن محل مورد نظر، جراح یک برش در لثه ایجاد می کند تا آن را از استخوانی که قرار است پیوند در آنجا صورت گیرد جدا نماید.
- جراح مواد استخوان یا مواد پیوند را میان دو بخش از استخوانی که باید با یکدیگر رشد کنند قرار می دهد.
- گرافت استخوانی به وسیله یک ماده چسبنده قابل حل با پیچ های مخصوص محکم می شود.
- سپس محل بریده شده بخیه می شود تا بهبودی حاصل آید.
به روش اصلی برای پیوند استخوان دندان وجود دارد که هر یک می توانند در شرایط گوناگونی موثر واقع شوند:
پیوند استخوان بلاک (Block bone graft)
استخوان به طور معمول از پشت استخوان فک نزدیک دندان عقل (یا همان جایی که دندان عقل شما بوده است) گرفته می شود.
لیفت سینوس (Sinus lift)
زمانی که تحلیل استخوان نزدیک دندان های آسیاب یا مولار بالایی اتفاق می افتد و به سینوس اجازه حرکت می دهد، پیوند استخوان انجام می شود تا پایداری فک بالایی را ترمیم نماید و در این حال سینوس ها به موقعیت صحیح خود بازگردند.
پیوند ساکت (Socket graft)
پیوند استخوان در این نوع جراحی همزمان با کشیدن دندان انجام می شود تا از تحلیل استخوان جلوگیری نماید.
دوره نقاهت و مراقبت های پس از پیوند استخوان
پس از پیوند استخوان احتمالا با گازی که دندانپزشک در اطراف دهان قرار داده است از کلینیک دندانپزشکی خارج می شوید. دندانپزشک شما دستورالعمل تعویض پانسمان طی 24 ساعت آینده را خواهد داد و نسخه ای از آنتی بیوتیک ها به منظور جلوگیری از عفونت برای شما تجویز خواهد کرد. البته ممکن است او برای مسکن نیز نسخه بدهد.
سایر نکات و مراقبت های پس از عمل عبارتند از:
- استفاده از کیسه یخ برای کمک به کاهش درد و تورم برای یکی دو روز اول
- خوردن غذاهای نرم در چند روز اول
- خوابیدن در حالی که سر خود را کمی بالا نگه داشته اید (این کار در یکی دو شب اول به منظور جلوگیری از جمع شدن خون در محل برش توصیه می شود)
در طول دوره بهبودی اولیه باید از موارد زیر خودداری کنید:
- مصرف مایعات گرم مانند قهوه یا سوپ
- غذاهای سفت یا ترد مثل آجیل
- هرگونه فعالیت بدنی مانند ورزش های تماسی که ممکن است محل زخم را در معرض خطر قرار دهند.
پس از یک هفته یا بیشتر، درد کسل کننده و ناراحت کننده فک جای خود را به درد خفیف خواهد داد و احساس بهبودی می نمایید. شما باید با گذشت چند هفته از ناحیه فک احساس طبیعی داشته باشد اما برای دریافت ایمپلنت معمولا مدت زمان بیشتری لازم است.
برای بازدیدهای دوره ای، دندانپزشک شما ممکن است عکس برداری با اشعه ایکس را توصیه نماید تا بتواند با دقت بیشتری بهبودی را در این مدت بررسی کند.
عوارض پیوند استخوان
شایع ترین عوارض پیوند استخوان درد و تورم است. اما می توان با کیسه یخ و مسکن های بدون نسخه، این دو مورد را به حداقل رساند. سایر عوارض جانبی طبیعی شامل خونریزی جزئی و دشواری در جویدن و صحبت کردن در طی چند روز اول است.
اگرچه این روش معمولا بی خطر بوده و بیماران به خوبی آن را تحمل می کنند اما همیشه باید خطرات و عوارض احتمالی را در نظر داشته باشید. عفونت یکی از موارد نگران کننده در هر عمل جراحی است و از این رو مصرف آنتی بیوتیک بسیار مهم می باشد. سایر عوارض جانبی غیر معمول اما جدی عبارتند از:
- لخته شدن خون
- آسیب به عصب
- عوارض بیهوشی
- رد پیوند استخوان
در صورت چه علائمی پس از جراحی باید به دندانپزشک مراجعه کنیم؟
پیوند استخوان معمولا یک روش ایمن است اما زمانی که عوارض ایجاد شوند باید در اسرع وقت به دندانپزشک مراجعه نمایید. این علائم عبارتند از:
- درد تا چند روز پس از عمل ادامه یابد و یا بدتر شود.
- قرمزی و افزایش تورم در اطراف لثه
- سوزن سوزن شدن یا بی حسی مداوم
- اگر ایمپلنت سست شود، نشان دهنده این است که مشکلی در پیوند استخوان رخ داده است.
سخن پایانی
پیوند استخوان برای دندان ها معمولا به منظور جلوگیری از مشکلات طولانی مدت که با از دست دادن دندان ها و بیماری های لثه مرتبط است انجام می شود. این روش جراحی معمولا بی خطر بوده و به اندازه کافی تحمل می شود، گرچه ممکن است خطرات یا عوارض جانبی نیز با آن وجود داشته باشد. به طور کلی، پیروی از دستور العمل های دندانپزشک در دوران نقاهت، می توان احتمال بروز مشکلات پس از عمل را به حداقل رساند و حفظ سلامت دندان را در سال های آینده بهبود بخشید.
